Philosophy for Children (P4C) หรือ ปรัชญาสำหรับเด็ก เป็นแนวทางจัดการเรียนรู้ เพื่อ ส่งเสริมเรื่อง การใช้ความคิดในการให้เหตุผล (reasoning) และการตัดสิน (judgement) สิ่งต่าง ๆ ซึ่งเป็นการสอนที่เน้นเรื่องการคิด (teaching for thinking) เป็นสำคัญ
Philosophy for Children มีเป้าหมายหลักเพื่อฝึกให้เด็กคิดได้ด้วยตนเอง โดยใช้ “สื่อ” ที่ช่วยให้เกิดการสนทนาแลกเปลี่ยนความคิดเห็นอย่างมีเหตุมีผล และการสื่อสารสิ่งที่คิดให้ผู้อื่นได้รับรู้ ซึ่งจะก่อให้เกิด ชุมชนแห่งการสืบสอบ (community of inquiry) หรือ ชุมชนของคนช่างคิดที่อยู่บนพื้นฐานของเหตุและผล
(“สื่อ” ในที่นี้ อาจเป็นหนังสือภาพ รูปภาพ วิดีโอ หรือสื่ออื่น ๆ ที่เมื่อดูแล้ว มีแง่มุมให้แลกเปลี่ยนความคิดกัน)
Philosophy for Children เน้นส่งเสริมการคิดใน 3 ด้าน คือ การคิดเชิงวิพากษ์ (critical thinking) การคิดเชิงสร้างสรรค์ (creative thinking) และการคิดเชิงอาทร (caring thinking) ซึ่งสอดคล้องกับปรัชญากรีกในด้านความจริง (Truth) ความงาม (Beauty) และความดี (Goodness)
*การคิดเชิงอาทร (caring thinking) เป็นการคิดบนพื้นฐานของหัวใจของแต่ละบุคคล (คือคิดด้วยใจ คิดด้วยค่านิยมส่วนบุคคล) ซึ่งการคิดแบบนี้ จะช่วยให้เกิดแง่มุมเพิ่มเติม นอกเหนือจากการคิดด้วยเหตุผลเพียงอย่างเดียว
ทักษะการคิดที่ได้เด็ก ๆ จะได้รับจากแนวทางจัดการเรียนรู้ด้วยวิธีนี้ ประกอบด้วย ทักษะการสร้างมโนทัศน์ (Concept formation skills) ทักษะการสืบสอบ (Inquiry skills) ทักษะการใช้เหตุผล (Reasoning skills) ทักษะการแปลความ (Translation skills)
ทักษะการสร้างมโนทัศน์ (Concept formation skills)
คำถามประเภท : พวกเรารู้อะไรเกี่ยวกับสิ่งนี้หรือเรื่องนี้บ้าง? มันคล้ายกับอะไร? มันตรงข้ามกับอะไร? เรามีความคิดเห็นอย่างไรเกี่ยวกับสิ่งนี้หรือเรื่องนี้? คำถามเหล่านี้จะกระตุ้นให้เกิดการให้นิยาม หรือ การให้ความหมายเกี่ยวกับสิ่งหรือเรื่องที่กำลังพูดถึง ทำให้เกิดภาพในใจ (มโนทัศน์) ซึ่งจะช่วยให้เกิดความเข้าใจในสิ่งนั้น ๆ มากขึ้น
ทักษะการสืบสอบ (Inquiry skills)
คำถามประเภท : เราอยากรู้อะไรเกี่ยวกับสิ่งนี้หรือเรื่องนี้บ้าง? เราจะค้นหาข้อมูลหรือคำตอบเกี่ยวกับเรื่องนี้อย่างไร? คำถามเหล่านี้ จะกระตุ้นให้เด็กรู้จักการสังเกต การตั้งสมมติฐาน (การคาดเดาคำตอบ) การค้นหาคำตอบ การตั้งคำถามเพิ่มเติม การอธิบาย และการได้เห็นอย่างชัดเจนว่าสิ่งที่คิดหรือคาดเดาไว้โดยไม่มีข้อมูลเพียงพออาจไม่เป็นจริง
ทักษะการใช้เหตุผล (Reasoning skills)
คำถามประเภท : เรารู้ได้อย่างไร? เรามั่นใจว่าสิ่งที่คิดถูกต้องได้อย่างไร? มันเป็นจริงหรือไม่? ทำไมจึงคิดเช่นนั้น? มีเหตุผลสนับสนุนหรือไม่? คำถามที่ถามเรื่องเหตุผลหรือที่มาที่ทำให้เชื่อ จะส่งเสริมให้เด็กได้ฝึกทักษะในการให้เหตุผล ซึ่งเป็นการฝึกให้เกิดการคิดเชิงวิพากษ์(critical thinking)
ทักษะการแปลความ (Translation skills)
คำถามประเภท : จากข้อมูลและความคิดเห็นทั้งหมด เราตีความหรือสรุปได้ว่าอะไร? มันหมายความว่าอะไร? คำถามประเภทนี้จะฝึกให้เด็กได้เพิ่มพูนทักษะในการตีความข้อมูล (ที่คนอื่นนำเสนอ) และการสื่อสารความคิดของตนเองและของผู้อื่นออกมาเป็นคำพูดเพื่อให้ทุกคนเข้าใจ
วิธีการจัดการเรียนรู้แบบ Philosophy for Children
การจัดการเรียนรู้แบบ Philosophy for Children เน้นการพัฒนากระบวนการคิด โดยใช้สื่อบางอย่าง เป็นตัวจุดประกายให้เกิดประเด็นที่ชวนให้คิดสงสัย และเกิดการสนทนาอย่างมีเหตุมีผลเพื่อหาคำตอบ
สื่อที่ใช้กับเด็ก มักเป็นเรื่องเล่าหรือนิทาน (Stories) เพราะเด็กชอบฟังนิทานอยู่แล้ว และนิทานจะดึงดูดให้เด็กสนใจ และช่วยให้เด็กแสดงความคิดเห็นในเรื่องต่าง ๆ ออกมา โดยครูจะทำหน้าที่จุดประเด็นในการสนทนา กระตุ้นการคิดด้วยการตั้งคำถามปลายเปิด รับฟังและ “หยอดคำถาม” เพื่อให้เด็กแลกเปลี่ยนความคิดในแง่มุมอื่น ๆ จนความคิดต่าง ๆ มีความเชื่อมโยงแบบรอบด้านและตกผลึกเป็นคำตอบของคำถาม
Philosophy for Children จะส่งเสริมให้เด็กเห็นคุณค่าของการใช้เหตุผลและการสืบสอบ (inquiry) ช่วยพัฒนากระบวนการคิด ทำให้เกิดชุมชนของนักคิดที่รับฟังและให้ความเคารพต่อกัน กล้าแสดงความคิดเห็นที่ขัดแย้งและช่วยกันหาเหตุผลสนับสนุนหรือค้านความคิดที่มีเหตุผลไม่เพียงพอ ซึ่งสุดท้าย เด็ก ๆ จะได้ค้นพบว่า เหตุผลที่ไม่มีน้ำหนักเพียงพอหรือมีความขัดแย้งในตัวเอง อาจมีช่องโหว่ที่ ซึ่งคำตอบของผู้อื่นที่มีเหตุผลมากกว่า สามารถเติมเต็มและทำให้ได้คำตอบที่สมบูรณ์ขึ้น
เมื่อเด็ก ๆ ได้แลกเปลี่ยนความคิดกันบ่อย ๆ เด็ก ๆ จะได้เรียนรู้ว่า การแสดงความเห็นจำเป็นต้องมีเหตุผลประกอบเสมอ โดยเราจะต้องเข้าใจในสิ่งที่พูดและสื่อสารให้ผู้อื่นเข้าใจได้ พร้อมทั้งต้องรับฟังข้อโต้แย้งหรือความคิดเห็นที่แตกต่างได้ เพราะทั้งหมดเป็นกระบวนการอันมีค่าในการแสวงหาคำตอบร่วมกัน
นิทานนำบุญ 