นิทานเซนก่อนนอน: ปริศนาแห่งนิ้วมือ

นิทานเรื่องนี้เรียบเรียงจากต้นฉบับภาษาอังกฤษที่มีชื่อว่า Trading Dialogue for Lodging ซึ่งเป็นหนึ่งใน 101 เรื่องเล่าแห่งเซนจากหนังสือคลาสสิก Zen Flesh, Zen Bones ที่นักอ่านทั่วโลกต่างยกย่องว่าเป็นขุมทรัพย์แห่งปัญญา

นิทานประเภทเซนมีจุดเด่นอยู่ที่การสื่อธรรมะแบบเรียบง่ายแต่ลึกซึ้ง โดยมักถ่ายทอดผ่านบทสนทนา สัญลักษณ์ หรือแม้แต่ความเข้าใจผิดที่กลายเป็นบทเรียนอันยิ่งใหญ่ เป็นนิทานที่อ่านแล้วทำให้ใจสงบ พร้อมทั้งตั้งคำถามให้เราหยั่งรากความคิดในยามก่อนหลับใหล

นิทานเรื่องนี้คือหนึ่งในนิทานเซนที่ทั้งตลกและลึกซึ้ง ซึ่งการเรียบเรียงนิทานขึ้นใหม่น่าจะทำให้นิทานเรื่องนี้เหมาะสำหรับการอ่านเป็นนิทานก่อนนอน หรือใช้เล่าเพื่อสร้างรอยยิ้มในโอกาสต่าง ๆ

มาอ่านนิทานเรื่อง “ปริศนาแห่งนิ้วมือ” ด้วยกันนะครับ

กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ณ ดินแดนซากุระบาน มีวัดเล็ก ๆ วัดหนึ่งตั้งอยู่บนภูเขาที่เงียบสงบ ในวัดมีพระสองรูปเป็นพี่น้องกัน พระองค์พี่เป็นผู้รู้ธรรมลึกซึ้ง ส่วนพระองค์น้องเป็นพระที่มีตาเดียว ซึ่งแม้จะหัวช้า แต่ก็ตั้งใจฝึกหัดปฏิบัติธรรม

วันหนึ่ง มีพระจากวัดอื่น เดินทางมาเยือนวัดของพระทั้งสองโดยไม่ได้นัดหมาย ซึ่งตามธรรมเนียม พระเจ้าวัดและพระผู้มาเยือน มักใช้โอกาสสนทนาธรรมกัน

แต่วันนั้น พระองค์พี่มีกิจนิมนต์ที่อื่น พระองค์น้องจึงต้องทำหน้าที่แทนพระผู้พี่

ก่อนหน้านี้ พระผู้พี่เคยแนะนำว่า “หากวันใดที่พี่ไม่อยู่ และเจ้าต้องต้อนรับพระรูปอื่น เจ้าจงเลี่ยงการสนทนาธรรมด้วยคำพูด แต่จงใช้ความสงบหรือใช้มือแทนคำตอบ”

พระองค์พี่รู้ดีว่า พระผู้น้องเป็นคนหัวช้า การตอบคำถามต่าง ๆ ด้วยคำพูด จึงอาจทำให้เกิดความผิดพลาดได้ง่าย แต่การสำรวม โดยทำตัวเป็นผู้ฟังที่ดี หรือการตอบด้วยการใช้มือเพียงเล็กน้อย พระผู้มาเยือนก็น่าจะเข้าใจด้วยภูมิธรรมของท่าน

พระองค์พี่ไม่เคยคิดเลยว่า เหตุการณ์ที่พระผู้น้องต้องต้อนรับพระผู้มาเยือนจะเกิดขึ้นจริง เพราะพระองค์พี่มักอยู่ที่วัดโดยไม่ไปไหน แต่เมื่อมีพระผู้มาเยือนโดยไม่ได้นัดหมาย และพระผู้น้องต้องรับแขกเพียงลำพัง พระองค์น้องจึงนึกถึงคำแนะนำของพระผู้พี่ แล้วตั้งใจทำหน้าที่ต้อนรับพระผู้มาเยือนให้ดีที่สุด

ในวันนั้น พระทั้งสองนั่งเงียบ ๆ อยู่ที่ศาลาโดยไม่มีผู้ใดเอ่ยปากสนทนา ลมพัดเบา ๆ ใบไม้ไหว กลิ่นธูปหอมโชยไปทั่ว

ครั้นเมื่อถึงเวลาอันควร พระผู้มาเยือนได้เงยหน้าสบตาพระองค์น้อง จากนั้น พระผู้มาเยือนก็จ้องตาพระองค์น้อง แล้วยกนิ้วชี้ขึ้นมาด้วยสายตาที่เอาจริงเอาจัง

เมื่อพระองค์น้องเห็นเช่นนั้น พระองค์น้องก็รู้สึกหงุดหงิด แต่พยายามสำรวมไว้ จากนั้น พระองค์น้องก็จ้องตาของพระผู้มาเยือน พร้อมกับชูนิ้วสองนิ้วขึ้นมา

เมื่อพระผู้มาเยือนเห็นเช่นนั้น พระผู้มาเยือนก็ชูนิ้วสามนิ้ว พร้อมกับจ้องตาของพระองค์น้อง เหมือนต้องการค้นหาคำตอบบางอย่าง

ฝ่ายพระองค์น้องเมื่อเห็นเช่นนั้น พระองค์น้องก็กำมือแล้วชูขึ้นทันที ซึ่งก่อนที่พระองค์น้องจะเผลอพูดอะไรออกมา พระผู้มาเยือนก็รีบลุกขึ้น โค้งคำนับ แล้วเดินออกจากวัดไป

เมื่อพระผู้มาเยือนเดินทางออกจากวัดบนภูเขาไปถึงหมู่บ้าน พระผู้มาเยือนได้เล่าให้ชาวบ้านฟังด้วยตาเป็นประกายว่า… “อาตมาได้ไปที่วัดบนภูเขา อาตมาใช้ปริศนาธรรม ถามโดยชูนิ้วเดียว ซึ่งหมายถึง พระพุทธ พระบนเขาได้ตอบอาตมาทันที ด้วยการชูสองนิ้ว…แสดงถึง พระธรรม อาตมาจึงชูสามนิ้ว ซึ่งหมายถึง พระสงฆ์ ท่านก็กำมือชูขึ้น… ซึ่งหมายถึง พระรัตนตรัย ! พระที่วัดนั้นน่าจะบรรลุธรรมแล้วล่ะ! พวกโยมช่างโชคดีเหลือเกิน”

เมื่อชาวบ้านได้ฟัง ทุกคนก็พากันตื่นเต้น และตั้งใจที่จะไปใส่บาตรทุกวันด้วยศรัทธาอันเต็มเปี่ยม

ในขณะเดียวกัน ที่วัดบนภูเขา เมื่อพระองค์พี่กลับมาถึงวัด พระองค์น้องได้เดินมาหาพระองค์พี่ด้วยสีหน้าเหมือนไม่สบอารมณ์นัก

พระผู้พี่จึงถามว่าเกิดอะไรขึ้น พระองค์น้องจึงเล่าเรื่องทั้งหมดให้พระองค์พี่ฟังว่า “วันนี้ มีพระรูปหนึ่งเดินทางมาเยือนโดยไม่ได้นัดหมาย น้องจึงทำหน้าที่ต้อนรับตามที่พี่เคยแนะนำ ครั้นเมื่อถึงช่วงเวลาหนึ่ง พระรูปนั้นได้มองหน้าน้องพร้อมกับชูนิ้วหนึ่งนิ้ว เพื่อล้อเลียนว่า…น้องเป็นพระตาเดียว! น้องโมโหแต่ยังคงหักห้ามใจไว้ จึงชูสองนิ้วตอบไปว่า…ท่านเป็นพระสองตา แต่พระผู้นั้นยังเสียมารยาท ชูสามนิ้ว ล้อเลียนน้องว่า…หนึ่งตารวมเข้ากับสองตา ก็เท่ากับสามตา น้องโมโหจึงชูกำปั้น จะซัดหน้าพระรูปนั้นสักหมัด แต่พระรูปนั้นกลับโค้งคำนับ แล้วชิงหนีไปเสียก่อน”

พระผู้พี่ฟังแล้วกลั้นหัวเราะแทบไม่อยู่ หลังจากนั้น พระผู้พี่จึงไขปริศนาธรรมให้พระผู้น้องเข้าใจความหมาย เมื่อพระผู้น้องเข้าใจ พระผู้น้องจึงหัวเราะในความด้อยปัญญาของตน.

ข้อคิดจากนิทานเรื่องนี้ :

• สติช่วยให้เราเข้าใจความหมายที่แท้จริง
• การตีความต่างกัน อาจนำไปสู่ความขัดแย้งหรือปัญญา
• อย่าด่วนตัดสินผู้อื่นจากมุมมองของตัวเองเท่านั้น